Από τη χωματερή στη σκηνή... H όπερα «Φροσύνη», παρουσιάζεται στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών από την Ομάδα Μουσικού Θεάτρου Ραφή, από το Σάββατο 14 έως τη Δευτέρα 16 Ιανουαρίου 2017

Μια παρτιτούρα που από τα σκουπίδια βρέθηκε στα κατάλληλα χέρια. Ενα έργο με πρωταγωνιστές πρόσωπα συνώνυμα με την ιστορία ενός τόπου που αποκτούν σημερινή υπόσταση.

Μια παράσταση που προσεγγίζει με ανατρεπτικό τρόπο ένα έργο γραμμένο το 1868. Και μια νέα γενιά ταλαντούχων καλλιτεχνών που με αφορμή μια ξεχασμένη όπερα μεταφέρουν επί σκηνής τους προβληματισμούς τους για την πρόσφατη ιστορία και το τι σημαίνει σήμερα εθνική συνείδηση.

Το αριστούργημα του Παύλου Καρρέρ, η όπερα «Φροσύνη» παρουσιάζεται στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών από την Ομάδα Μουσικού Θεάτρου Ραφή από το Σάββατο 14 έως τη Δευτέρα 16 Ιανουαρίου.

Την όπερα, που αφηγείται τον παθιασμένο κι απαγορευμένο έρωτα της Ευφροσύνης Βασιλείου με τον Μουχτάρ Πασά, σκηνοθετεί η σκηνοθέτις- χορογράφος Ζωή Χατζηαντωνίου και διευθύνει ο Μιχάλης Παπαπέτρου.

Μέσα σε ένα σκηνικό που επιμελήθηκε ο εικαστικός Πέτρος Τουλούδης ανασύροντας αντικείμενα από παλαιότερες παραγωγές του Μεγάρου θα ξεδιπλωθούν τα πάθη της εποχής, η διαμάχη δύο εξουσιών (μωαμεθανισμού-χριστιανισμού), οι διαστάσεις ενός θρύλου και θα τεθούν δύσκολα ερωτήματα:

«Πώς μεταγράφεται η Ιστορία προκειμένου να δημιουργηθούν εθνικά ή θρησκευτικά σύμβολα;», «Πού συναντά η αλήθεια τον μύθο και πού η Ιστορία τον θρύλο;», «Πώς θα ακούγονταν τα παθήματα της Φροσύνης αν την ιστορία αφηγούνταν ο Αλή Πασάς;».

Καλλονή, κορίτσι καλής καταγωγής και μητέρα δύο παιδιών η κυρα-Φροσύνη (Ευφροσύνη Βασιλείου) συνδέθηκε ερωτικά με τον γιο του Αλή Πασά, Μουχτάρ, και αρνήθηκε στον πατέρα του να γίνει μέλος του χαρεμιού του.

Το «όχι» αυτό στάθηκε μοιραίο καθώς ο άρχοντας των Ιωαννίνων εξοργίστηκε και την καταδίκασε σε θάνατο (ρίχνοντάς τη στη λίμνη) μαζί με ακόμα 16 κοπέλες. Η ιστορία της δεν άφησε ασυγκίνητους λογοτέχνες, ιστορικούς, ποιητές. Καθένας, όμως, πρόσθετε τη δική του ψηφίδα σε έναν μύθο που ποτέ δεν μάθαμε τις πραγματικές του διαστάσεις.

«Από όλους αυτούς που έχουν ασχοληθεί με τη Φροσύνη, κανείς δεν συμφωνεί με κανέναν. Πρόκειται, λοιπόν, για μια ιστορία που καλύπτεται από ένα πέπλο μυστηρίου κι ένα πρόσωπο με όλα τα χαρακτηριστικά του τοπικού θρύλου των Ιωαννίνων», λέει η σκηνοθέτις-χορογράφος Ζωή Χατζηαντωνίου για το κεντρικό πρόσωπο της όπερας.

«Τα ιστορικά γεγονότα επιβεβαιώνουν πως τα Ιωάννινα ήταν μια ακμάζουσα εμπορικά πόλη, ο Αλή Πασάς ήταν ένας αρκετά προχωρημένος για τα ήθη της εποχής διοικητής παρ' όλο που διατηρούσε μια μεγάλη αυλή μοιχαλίδων και η Φροσύνη υπήρξε η "προεξάρχουσα" αυτών.

»Μόνο που υπάρχουν στοιχεία τα οποία λένε πως η "εκκαθάριση" των γυναικών της αυλής του πασά έγινε διότι οι Ελληνες της πόλης απαίτησαν να σταματήσει αυτή η ενοχλητική "συνήθεια". Και όχι γιατί ο Αλή Πασάς, ως γνήσιος άρχοντας παρασυρμένος από κίνητρα έρωτα και ζήλιας, καταδίκασε σε θάνατο τα 17 κορίτσια».

Και στην παράσταση ποια εκδοχή κρατούν; «Ο Καρρέρ συνέθεσε την όπερα θέλοντας να αφυπνίσει τον Ελληνισμό. Το λιμπρέτο του Ελισσαβέτιου Μαρτινέγκου βασίζεται στο ποίημα του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη "Η κυρα-Φροσύνη, ποίημα εις τέσσαρα άσματα διηρημένον" το οποίο ακολουθεί την ερωτική εκδοχή του θρύλου. Ωστόσο, η δραματουργία μάς αφήνει περιθώρια και για άλλες αναγνώσεις.

»Μας απασχολεί, για παράδειγμα, η δημιουργία του μύθου και η ανάγκη που είχε τότε η κοινωνία να παράξει σύμβολα που βοηθούσαν στη δημιουργία εθνικής συνείδησης. Μας ενδιαφέρουν επίκαιρα ερωτήματα που αφορούν τη διαχείριση της ιδεολογίας, της θρησκείας, της αστικής ηθικής, του αλλόφυλου, των κοινωνικών συμβάσεων, του απαγορευμένου έρωτα, της Ιστορίας», συνεχίζει η σκηνοθέτρια.

Δεν είναι όμως μόνο η Φροσύνη που έχει πάρει μυθικές διαστάσεις αλλά και η ίδια η όπερα του Καρρέρ, η οποία υπήρξε για χρόνια χαμένη και δεν έχει παρουσιαστεί σκηνικά για παραπάνω από έναν αιώνα (τελευταία φορά ακούστηκε το 1903) και βρέθηκε από έναν ρακοσυλλέκτη στη χωματερή Ανω Λιοσίων το 1992.

Εκείνος, χωρίς να γνωρίζει τι κρατά στα χέρια του, πούλησε τα χειρόγραφα σε έναν παλαιοπώλη και τα πράγματα πήραν τον δρόμο τους. «Υπήρξε ένας αγώνας δρόμου για να ανασυσταθούν όλα τα κομμάτια της παρτιτούρας. Μερικά δεν βρέθηκαν ποτέ.

Ωστόσο, πρόκειται για υπέροχη μουσική που αφουγκράζεται όλες τις πτυχές της εποχής της και ενσωματώνει από το ρομαντικό εθνικό μελόδραμα μέχρι αστικά δημοφιλή τραγούδια, λαϊκά άσματα, ανατολίτικους αμανέδες αλλά και χορωδιακά εμβατήρια».

Οπως επισημαίνει και η Αύρα Ξεπαπαδάκου (λέκτωρ Πανεπιστήμιου Κρήτης), στο βιβλίο της «Παύλος Kαρρέρ» (εκδόσεις Fagotto): «Ηδη από την πρώτη σκηνή η ανατολίτικη χλιδή και η νωθρότητα συμπλέκονται με τον νευρώδη, θριαμβευτικό και πολεμοχαρή χαρακτήρα.

Ο Καρρέρ θέλει τη Φροσύνη γνήσια Γιαννιώτισσα και, προκειμένου να τονίσει τον αισθησιασμό της, δημιουργεί για εκείνη μια φωνητική γραφή που μας παραπέμπει σε εκείνα τα "μακρόσυρτα", "λυπητερά" γιαννιώτικα τραγούδια.

Η επιλογή του να συνομιλήσει με την αστικολαϊκή μουσική που εκτελούσαν οι Γύφτοι οργανοπαίκτες στο παλάτι του Αλή Πασά των Ιωαννίνων στις αρχές του 19ου αιώνα, μπορεί να θεωρηθεί τουλάχιστον πρωτοποριακή».

Αίθουσα «Νίκος Σκαλκώτας», 14, 15, 16 Ιανουαρίου, 20.00, τηλ.: 210 7282333. Τους ρόλους ερμηνεύουν: Φροσύνη: Λητώ Μεσσήνη, Αλή Πασάς: Σωτήρης Τριάντης, Μουχτάρ: Γιάννης Καλύβας, Ειρήνη/ Χάμκω: Αναστασία Κότσαλη, Ταχήρ/Ιγνάτιος: Γιάννης Σελητσανιώτης. Τιμές εισιτηρίων: 5-12 €.

Ματούλα Κουστένη

www.efsyn.gr