Το μοναστήρι της Βύλιζας, στο Ματσούκι στα Τζουμέρκα

Η Μονή Βύλιζας, αφιερωμένη στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου, βρίσκεται μεταξύ των χωριών Καλαρρύτες και Ματσούκι και σε δασωμένη πλαγιά του βουνού Κριθάρια, πάνω από την ένωση τριών παραποτάμων του Αράχθου.. Η επωνυμία Βύλιζα προέρχεται από τη λατινική λέξη vigilo (=φυλάττω, αγρυπνώ) καθώς το μοναστήρι βρίσκεται πραγματικά σε τοποθεσία παρατηρητήριο σε υψόμετρο περίπου 1.000 μέτρα.

Κατά την παράδοση η Μονή ιδρύθηκε τον 11ο αιώνα.  Η αρχαιότερη όμως γραπτή μαρτυρία της Βύλιζας είναι η εικόνα του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου με χρονολογία 1676. Το σημερινό κτίσμα είναι μεταβυζαντινό. Το καθολικό κτίστηκε στον τύπο του μονόχωρου ναού με νάρθηκα και απολήγει σε πεντάπλευρη αψίδα. 

Ανακαινίσθηκε το 1783 σύμφωνα με επιγραφή στην αψίδα του Ιερού. Ο νάρθηκας ανήκει στην αρχική φάση οικοδόμησης, ενώ ο εξωνάρθηκας προστέθηκε αργότερα.

Σύμφωνα με τον Άγγλο περιηγητή William Martin Leake, τα παλιότερα χρόνια υπήρχε εκεί οχυρό ελληνιστικής πόλις, τα τείχη του οποίου επισκέφτηκε τον καιρό που ταξίδεψε στην Ήπειρο (μεταξύ 1804 και 1810).

Ο ίδιος για την κατάσταση που επικρατούσε στη περιοχή, μας μεταφέρει το παρακάτω ενδεικτικό λογοπαίγνιο: «κάστρον Βήλιζα, χωρίον Ματσούκι, Ακαλαρύταις μαxαλά και Συράκω πέντε σπίτια».

Βέβαια η εικόνα αυτή της περιοχής πρέπει ήταν αρκετά παλιότερη της εποχής που ταξίδεψε ο Leake αφού στις αρχές του 19ου αιώνα το Συρράκο και οι Καλαρρύτες ήταν χωριά πολύ μεγαλύτερα από το Ματσούκι, κάτι που αναφέρει και ο Άγγλος περιηγητής.

Το μοναστήρι μετά την διάλυσή του (1893) ζει την παρακμή του.

Σήμερα η Μονή είναι μετόχι της Ι.Μ. Κάτω Παναγιάς Άρτας.

Για να την επισκεφτείτε ακολουθήστε το μονοπάτι των 2 χιλιομέτρων που ξεκινάει έξω από το χωριό Ματσούκι.

Το 1981 αρχίζει μια νέα εποχή για την Βύλιζα. Η μοναστηριακή επιτροπή με ζήλο και μεράκι ξεκινάει σιγά-σιγά τη στερέωση - αποκατάσταση της Μονής. Αυτή η προσπάθεια -30 σχεδόν χρόνια- είχε σαν αποτέλεσμα την αναμόρφωση της Μονής.

Οι ενθυμήσεις καταγράφτηκαν και μελετήθηκαν από τον καθηγητή - ερευνητή,  καταγόμενο από το Ματσούκι κ. Δημήτριο Καλούσιο. Πληροφορούμαστε ότι η Βύλιζα με την οχυρή τοποθεσία της, αποτελούσε ένα φρούριο με τείχος, και στα χρόνια της ακμής της, είχε μετόχια, κτήματα, ζώα, νερόμυλους, πλουσιότατη βιβλιοθήκη με πολλά και σπάνια χειρόγραφα, σπάνιες φορητές εικόνες, ιερά σκεύη κι' αντικείμενα, ξυλόγλυπτα κ.α.

Το 1746 το Μοναστήρι της Βύλιζας χρηματοδοτεί την κατασκευή της γέφυρας του Παπα-Στάθη στον Άραχθο ποταμό (σημαντικότατο έργο για την περιοχή μας εκείνη την εποχή). Γενικότερα, η Μονή της Βύλιζας, συμμετείχε ενεργά στην οικονομική, κοινωνική, πνευματική και πολιτιστική ζωή της ευρύτερης περιοχής των Τζουμέρκων.

Δείτε ένα video από το Μοναστήρι της Βύλιζας

www.romiazirou.blogspot.gr