Zίτσα Ιωαννίνων, το Ηπειρώτικο χωριό των μοναδικών κρασιών. Απολαύστε τα video.

Απολαύστε τα video.

Η Ζίτσα είναι χωριό του Νομού Ιωαννίνων και γνωστή ιδιαίτερα για το κρασί της. Κτισμένη σε ημιορεινή θέση στην αριστερή όχθη του ποταμού Καλαμά, βρίσκεται περίπου 25 χιλιόμετρα δυτικά των Ιωαννίνων. Διοικητικά υπάγεται στο Δήμο Ζίτσας, αλλά μολονότι έχει δώσει στο δήμο το όνομά της, δεν αποτελεί έδρα του.

Σύμφωνα με την πλέον πρόσφατη απογραφή της ΕΣΥΕ (2001), ο πληθυσμός της ανέρχεται σε 879 κατοίκους.

Ιστορία

Η Ζίτσα ιδρύθηκε τα τέλη του Μεσαίωνα, πιθανότατα λίγο πριν ή μετά το ξεκίνημα του 15ου αιώνα. Η πρώτη αναφορά σε αυτήν γίνεται στο Χρονικό των Ιωαννίνων, σε γεγονότα του έτους 1382, δεν γίνεται όμως σαφές από τα συμφραζόμενα εάν πρόκειται για αμυντική θέση ή ήδη ιδρυμένο χωριό.

Για την προέλευση της ονομασίας έχουν διατυπωθεί οι εξής θεωρίες:

• Σλαβική (όπως πολλά ακόμα υστερομεσαιωνικά τοπωνύμια της Ηπείρου) και σήμαινε ψυχή ή κατ' άλλους σύνορο. Σέρβικομοναστήρι με το ίδιο όνομα υπάρχει κοντά στα Σκόπια, εκεί μάλιστα είχε στεφτεί βασιλιάς ο Στέφανος Δουσάν, ιδρυτής του οίκου που εξουσίαζε το Δεσποτάτο της Ηπείρου στο β΄ μισό του 14ου αιώνα.
• Ελληνική, σύμφωνα με τον τοπικό θρύλο που αφηγείται ότι πρώτη οικίστρια του χωριού ήταν μια κοπέλα ονόματι Ζωίτσα.
• Τουρκική, από τη λέξη şişa (φιάλη, παγούρι).
• Οθωμανική περίοδος

Επί Τουρκοκρατίας (1430-1913) η Ζίτσα αναδείχθηκε στο κεφαλοχώρι των Κουρεντοχωρίων, όπως ονόμαζαν οι Οθωμανοί την ευρύτερη περιοχή. Σε αντίθεση με τις συνήθειες της οθωμανικής φεουδαρχίας, ουδέποτε υπήρξε ιδιωτική κτήση: Από το 1430 έως το 1788 ήταν υπό την προστασία της βαλιδέ σουλτάνας (η μητέρα του εκάστοτε σουλτάνου), ενώ στη συνέχεια αφιερώθηκε στα καθιδρύματα τηςΜέκκας μέχρι την απελευθέρωση. Αυτό οφείλεται στη στρατηγική της θέση, η οποία εξασφάλιζε τόσο την ασφαλή επικοινωνία των Ιωαννίνων με το Πωγώνι και τη Βόρεια Ήπειρο, όσο και ανεμπόδιστη παρατήρηση μεγάλου κομματιού της Θεσπρωτίας.

Η κομβική θέση κι η ανάπτυξη της αμπελουργίας συντέλεσαν στη δημιουργία ενός αστικού - εμπορικού στρώματος που δραστηριοποιήθηκε στα Βαλκάνια και ολόκληρη τη λεκάνη της Μεσογείου. Παράλληλα τα μοναστήρια Προφήτη Ηλία και Πατέρων, διαθέτοντας μετόχια σε Ρουμανία και Ρωσία, χρηματοδοτούσαν τις σπουδές πολλών ντόπιων σε πανεπιστήμια, καθώς και την ίδρυση σχολείων εντός του χωριού. Από αυτά προήλθαν προσωπικότητες όπως ο Οικουμενικός Πατριάρχης Ιερεμίας Α΄ (α΄ μισό 16ου αι.), ομητροπολίτης Ουγγροβλαχίας Δοσίθεος Φιλίτης (1734-1826) ή ο εθνεγέρτης ιατρός Δημήτριος Νικολίδης (σχεδόν σύγχρονος του προηγουμένου, μαρτύρησε με το Ρήγα Φεραίο το 1798 στις φυλακές του Βελιγραδίου).

Η ακμή των των μοναστηριών και συνάμα η εκπαιδευτική δραστηριότητά τους διακόπηκε στα μέσα του 18ου αιώνα, αλλά το κενό αναπληρώθηκε σύντομα υπό την επίδραση του Νεοελληνικού Διαφωτισμού και χάρη σε σειρά δωρεών από Ζιτσαίους της διασποράς. Σύμφωνα με την παράδοση, το 1764 οι κάτοικοι ίδρυσαν νέο ελληνικό σχολείο, το λεγόμενο Δασκαλειό, κατόπιν παραίνεσης του Κοσμά του Αιτωλού. Στο πρώτο μισό του 19ου αι. ο Κωνστάντιος Φιλίτης, τότε επίσκοπος Βουζαίου Ρουμανίας και ανηψιός του Δοσιθέου, δώρισε αρκετές χιλιάδες γρόσια από την προσωπική του περιουσία για να ιδρυθεί βιβλιοθήκη και σχολείο, ορίζοντας μάλιστα να μη διδάσκεται μόνο η «παλιά» αλλά και η νέα ελληνική γλώσσα - τα χρήματα έγιναν ακόμα περισσότερα όταν ο Δοσίθεος απεβίωσε και όρισε τον Κωνστάντιο εκτελεστή της διαθήκης του. Το έργο τους συνέχισε ο Αναστάσιος Φιλίτης (απεβ. 1883), ο οποίος επιπλέον κληροδότησε στη Ζίτσα και τα Ιωάννινα 300.000 φράγκα για τη σύσταση υποτροφιών. Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει επίσης στον Αναστάσιο Γουδίνο, έμπορο που δραστηριοποιείτο στη Βλαχία και άφησε με τη διαθήκη του (συντάχθηκε το 1868) έξι χιλιάδες καισαροβασιλικά φλουριά στα σχολεία της Ζίτσας.

Ω Ζίτσα, από τον σύνδεντρο και φουντωτό σου λόφο χαριτωμένο και ιερό προβάλλει μοναστήρι. Εκείθε οπού και αν ρίξουμε το βλέμμα, επάνω, κάτω, τριγύρω μας, τι χρώματα κάθε λογής, τι τόποι με θέλγητρα μαγευτικά ξανοίγονται μπροστά μας! Βράχοι, ποτάμια και βουνά και δάση, απ΄ όλα πλήθος, και ένας γαλάζιος ουρανός δίνει αρμονία σ΄ όλα.

Βύρων, Το Προσκύνημα του Τσάιλντ Χάρολντ, XLVIII Απόδοση στα ελληνικά: Δημ. Σάρρος

Η επίσκεψη στη Ζίτσα περιγράφεται σε πολλά χρονικά δυτικοευρωπαίων που περιηγήθηκαν τα Ιωάννινα την εποχή του Αλή Πασά. Αναφέρονται ενδεικτικά οι Ουίλιαμ Μάρτιν Ληκ (1809)^, Τζον Κομπχάουζ - Λόρδος Βύρων (1809) και Χένρι Χόλαντ (1813). Σίγουρα η πιο πολυτυπωμένη από αυτές τις επισκέψεις είναι των Κομπχάουζ και Βύρωνα, οι οποίοι έμειναν δύο ημέρες στον Προφήτη Ηλία. Ο μεν πρώτος κατέγραψε στο χρονικό του την άθλια κατάσταση που είχε επιβάλει στο μοναστήρι η εξουσία του Αλή Πασά, ο δε δεύτερος εντυπωσιάστηκε τόσο πολύ απ' τη θέα, που εμπνεύστηκε μια στροφή απ' το διάσημο ποίημα Childe Harold.

Ο «σαλναμές» του βιλαετίου Ιωαννίνων για το οικονομικό έτος 1311 (Μάρτιος 1895 έως Φεβρουάριος 1896), όπου διασώζεται η τελευταία αναλυτική απογραφή της οθωμανικής περιόδου, αποτυπώνει για τη Ζίτσα την εικόνα μιας ακμάζουσας κοινότητας με 260 «χανέδες» (οικογένειες) και συνολικά 1.472 κατοίκους.

Σύγχρονη περίοδος

Το χωριό απελευθερώθηκε μαζί με τα Ιωάννινα το 1913 στα πλαίσια του Α΄ Βαλκανικού Πολέμου. Συμμετείχε ενεργά στην Εθνική Αντίσταση (1941-1945) κυρίως μέσα απ' τις γραμμές του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, ενώ κατά τον Εμφύλιο Πόλεμο που ακολούθησε υπήρξε θέατρο σφοδρών μαχών λόγω της στρατηγικής του θέσης. Στα μεταπολεμικά χρόνια πολλοί κάτοικοι οδηγήθηκαν στη μετανάστευση, κάτι που εντεινόταν από επιδημίες φυλλοξήρας που έπλητταν τα αμπέλια έως τις αρχές της δεκαετίας του '70. Παράλληλα, η χάραξη νέων οδικών αξόνων και η αναδιάταξη των κοινωνικών - οικονομικών δομών ακύρωσαν σε μεγάλο βαθμό τον αυτόνομο ρόλο που διαδραμάτιζε η Ζίτσα στην ευρύτερη περιοχή, μετατρέποντάς την σε δορυφόρο των Ιωαννίνων.

Παρ' όλα αυτά παραμένει μέχρι σήμερα το κεφαλοχώρι της περιοχής δυτικά των Ιωαννίνων στεγάζοντας πλήθος δημοσίων υπηρεσιών, ενώ το 2010 η ΕΜΥ εγκατέστησε μετεωρολογικό σταθμό. Στεγάζει επίσης τη Βαδόκειο Βιβλιοθήκη με συλλογή περίπου 3.000 τόμων, καθώς και δημοτική πινακοθήκη. Η τελευταία αποτελεί δημιούργημα του ζωγράφου Κώστα Μαλάμου (1913-2007), γεννημένου στηνΑλεξάνδρεια της Αιγύπτου αλλά μεγαλωμένου στη Ζίτσα, ο οποίος δώρισε την προσωπική συλλογή του με έργα σύγχρονης ελληνικήςχαρακτικής.

Οικονομία

Παραδοσιακές δραστηριότητες των κατοίκων του χωριού είναι η αμπελουργία και η κτηνοτροφία, ενώ στο πρόσφατο παρελθόν γνώρισε άνθιση η εξόρυξη μαρμάρου. Από τα παραπάνω, αυτό που έχει χαρίσει στη Ζίτσα διεθνή αναγνωρισιμότητα, είναι το φερώνυμο κρασί της (ΟΠΑΠ κωδ. ZT) από λευκά σταφύλια της ποικιλίας ντεμπίνα.

Αν και δεν είναι γνωστό πότε ακριβώς εισήχθη η καλλιέργεια της ντεμπίνα, το 18ο αιώνα το χωριό είχε ήδη εδραιώσει τη φήμη του ως οινοπαραγωγός περιοχή. Στις μέρες μας η συγκεκριμένη ποικιλία καλλιεργείται αποκλειστικά στην καλούμενη Αμπελουργική Ζώνη Ζίτσας, η οποία περιλαμβάνει επίσης τα χωριά Πρωτόπαππας, Καρίτσα, Λιγοψά, Κληματιά και Γαβρισιοί. Γύρω απ' αυτήν έχει αναπτυχθεί ο τοπικός δευτερογενής τομέας με τρία οινοποιεία.

Διοικητική & δημογραφική εξέλιξη

Κοινότητα (1913-1998)

Στη Ζίτσα συστάθηκε ΟΤΑ με την επωνυμία «Κοινότης Ζίτσης» αμέσως μετά την απελευθέρωση. Το 1961 προσαρτήθηκε στην κοινότητα το Μελίσσι και το 1986 το Σακελλαρικό (έως τότε τμήμα της Κοινότητας Δαφνοφύτου). Από δημογραφική άποψη, ο πληθυσμός της εξελίχθηκε ως εξής:

Απογραφή	1913	1920	1928	1940	1951	1961	1971	1981	1991
Χωριό	1.148	1.093	1.220	1.289	1.332	965	951	966	792
Κοινότητα	ταυτ.(α)	1.100(β)	ταυτ.	ταυτ.	ταυτ.	1.071	1.016	1.015	890
(α) Χωριό και ΟΤΑ ταυτίζονταν. (β) Το 1920 η Μονή Πατέρων είχε απογραφεί ως προσάρτημα της Ζίτσας. Αργότερα απογραφόταν μόνιμα μαζί με το Λίθι

Καποδιστριακός δήμος (1999-2010)

Με τη διοικητική μεταρρύθμιση του Καποδίστρια (ψηφίστηκε το 1997, τέθηκε σε ισχύ το 1999), η κοινότητα συνενώθηκε με άλλες 4 σε δήμο που περιελάμβανε συνολικά επτά χωριά, η δε Ζίτσα έγινε έδρα του.

Κατά την απογραφή του 2001 το χωριό είχε πραγματικό πληθυσμό (βρίσκονταν εκεί την ημέρα της απογραφής) 879 κατοίκων.

Καλλικρατικός δήμος (2011)

Με τη νέα διοικητική μεταρρύθμιση του προγράμματος Καλλικράτης (2010), ο τέως δήμος συνενώθηκε με άλλους 4 σχηματίζοντας το σημερινό. Ο νέος δήμος κράτησε την ονομασία της Ζίτσας, αλλά ως έδρα του ορίστηκε η Ελεούσα.

Μνημεία  Ζίτσας

Ι.Μ. Κοιμήσεως Θεοτόκου (Παναγία Καλογριών)

  Ο ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου, παλαιότερα γνωστός ως Μονή Καλογραιών, είναι χτισμένος  στο βορειότερο τμήμα του οικισμού, στο μεγάλο «μαχαλά»,  ενώ η ίδρυσή του τοποθετείται τον 17^ο αιώνα. Από τη διαλυμένη μονή σήμερα σώζεται μόνο το καθολικό και ένα μικρό ξυλόστεγο κελί, προσκολλημένο στη δυτική πλευρά του ναού. Το καθολικό είναι μονόχωρος, καμαροσκεπής ναός με επίσης καμαροσκεπή, χαμηλότερο νάρθηκα στα δυτικά. Εξωτερικά, η τρίπλευρη αψίδα του ιερού κοσμείται από κεραμοπλαστική ταινία με ψαροκόκαλο. Ο κυρίως ναός είναι κατάγραφος με τοιχογραφίες που σώζονται σε κακή κατάσταση, με αρκετές φθορές από μεταγενέστερες επεμβάσεις και καλυμμένες από παχύ στρώμα αιθάλης.

Ι.Μ. Προφήτη Ηλία

  Στην κορυφή χαμηλού λόφου που υψώνεται ανατολικά της Ζίτσας είναι χτισμένη η Ι. Μ. Προφήτη Ηλία. Σώζεται το καθολικό, τμήμα των πετρόκτιστων κελιών και του περιβόλου της με τη μεγάλη σκεπαστή αυλόπορτα και το καμπαναριό. Το καθολικό έχει σχήμα μονόχωρου ναού μικρών διαστάσεων με πρόσθετο μεταγενέστερο νάρθηκα προς τα δυτικά. Ο κυρίως ναός έχει ανεγερθεί, σύμφωνα με δύο εντοιχισμένες επιγραφές, εσωτερικά και εξωτερικά, στα 1656 και ο νάρθηκας στα 1799. Ο τοιχογραφικός  διάκοσμος του κυρίως ναού, που εκτείνεται σε επάλληλες οριζόντιες ζώνες, χρονολογείται στα 1657/8 ενώ οι τοιχογραφίες του νάρθηκα χρονολογούνται στα 1800 και είναι έργο των γνωστών ζωγράφων Ιωάννη και Αναγνώστου από το Καπέσοβο Ζαγορίου. Το μοναστήρι ήταν ενοριακό με μεγάλη κτηματική περιουσία όχι μόνο στη Ζίτσα και τα Γιάννενα, αλλά και στο εξωτερικό (Ρουμανία, Ρωσία) με τρία αξιόλογα μετόχια.

  Ζίτσα: Ι.Ν. Ταξιάρχη

  Ο ναός των Ταξιαρχών βρίσκεται στο νότιο τμήμα του οικισμού της Ζιτσας, στις υπώρειες του λόφου του Προφήτη Ηλία. Πρόκειται  για μονόχωρο, καμαροσκέπαστο κτίσμα του 1649, στο οποίο προστέθηκε μεταγενέστερα νάρθηκας στα δυτικά. Ο ναός είναι κατάγραφος, αλλά οι τοιχογραφίες έχουν αρκετές φθορές από την υγρασία και  μεταγενέστερες επεμβάσεις, ενώ καλύπτονται και από παχύ στρώμα αιθάλης. Το εικονογραφικό πρόγραμμα ακολουθεί τις γενικές αρχές οργάνωσης των προγραμμάτων της εποχής, με την παράθεση αγίων ολόσωμων και σε μετάλλια στις κατώτερες ζώνες και αφηγηματικών σκηνών στις ανώτερες.

Η σπάνια πινακοθήκη της Ζίτσας

Κι όμως, μόλις λίγα χιλιόμετρα μακριά από τα Γιάννενα, μπορεί κανείς να πραγματοποιήσει ένα ενδιαφέρον ταξίδι στον κόσμο της χαρακτικής και του πολιτισμού, σε πείσμα της οικονομικής κρίσης και της ψυχολογικής πίεσης με την έλευση του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου

Η Πινακοθήκη Ζίτσας αποτελεί τη μόνη δημόσια πινακοθήκη χαρακτικής στη χώρα και η παρουσία της είναι αξιοπρεπής και σε απόλυτη αρμονία με αυτό που υπηρετεί, την τέχνη. Τα «θεμέλια» της έχουν τοποθετηθεί με τόση σοβαρότητα που την προστατεύουν από το να γίνει μια άλλη ακόμα πινακοθήκη, χωρίς πολιτιστική βαρύτητα.. Κι αυτό χάρη στην οικογένεια του ζωγράφου Κώστα Μαλάμου που φροντίζει μετά τον θάνατό του να δημιουργήσει ένα πολιτιστικό κύτταρο αντάξιο του οράματός του.

Στην πινακοθήκη φιλοξενείται όλη η συλλογή του ζωγράφου, ο οποίος έζησε τα παιδικά του χρόνια στη Ζίτσα. Στο διώροφο παλιό αρχοντικό, που ανακαινίστηκε από τον Δήμο μέσω του Γ’ Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης, στεγάζεται όλη αυτή η συλλογή, την οποία ο Κώστας Μαλάμος άρχισε να διαμορφώνει από τις αρχές της δεκαετίας του ’90. Στο ισόγειο, ο επισκέπτης μπορεί να γνωρίσει τη χαρακτική, όπως αυτή διαμορφώθηκε από τα μέσα του 19ου αιώνα μέχρι και σήμερα. Ο κατάλογος των δημιουργών μεγάλος: Ευθύμης Παπαδημητρίου, Νικόλαος Βεντούρας, Λυκούργος Κογεβίνας, Άγγελος Θεοδωρόπουλος, Γιάννης Κεφαλληνός, Βάσω Κατράκη, Κώστας Γραμματόπουλος, Δημήτρης Γαλάνης και άλλοι πολλοί. Στον επάνω όροφο, τέσσερις «ζεστές» αίθουσες με έργα ζωγραφικής του Μποστ, του Χατζηκυριάκου-Γκίκα, του Μυταρά, του Τσόκλη, του Τέτση, της Ζούνη, του Τσαρούχη, του Εγγονόπουλου. Από τα 230 έργα της συλλογής, δεν εκτίθενται όλα: 100 περίπου από αυτά παραμένουν στην αποθήκη. Κατά διαστήματα έχουν την ευκαιρία κι αυτά να έρθουν σε βγουν στο προσκήνιο και να μεταφέρουν συναισθήματα στους επισκέπτες.

Προσπάθεια

Τα περισσότερα από τα έργα αυτά, ο Κώστας Μαλάμος τα αγόρασε. «Ο πατέρας μου αγόραζε τα έργα από τις γκαλερί. Όταν ήθελε να αγοράσει ένα έργο από το εργαστήρι του ζωγράφου, δεν πήγαινε ο ίδιος αλλά έστελνε άλλον, επειδή φοβόταν ότι ο ζωγράφος, ως συνάδελφός του, θα του το χάριζε. Υπάρχουν επίσης κάποια που τα ξεκρέμασε από το σπίτι μας, όπως ένα έργο του Γαλάνη» μας λέει η κόρη του, η Έφη Μαλάμου. Κάποια στιγμή, βέβαια, όταν κάποιοι καλλιτέχνες έμαθαν για το όραμά του, άρχιζαν να του χαρίζουν έργα. Τέτοιες δωρεές γίνονται ακόμα και σήμερα, τρία χρόνια μετά τον θάνατό του, για να εμπλουτιστεί η πινακοθήκη.

Το ταξίδι στον κόσμο της χαρακτικής δεν περιορίζεται μόνο στα έργα. Η κα Μαλάμου, η οποία προσπαθεί να συνεχίσει και να προστατεύσει το όραμα του πατέρα της, σε συνεργασία με τον δήμο Ζίτσας, δίνει και μια παιδαγωγική διάσταση στην πινακοθήκη. Προς αυτή την κατεύθυνση, έχει εκδοθεί ένα φυλλάδιο για παιδιά με τίτλο: «Η αρχή ήταν το ξύλο, ο χαλκός και η πέτρα… Καλώς ήρθατε στον θαυμαστό κόσμο της χαρακτικής» και έχει γίνει ένα βίντεο όπου εξηγείται η τέχνη της χαρακτικής και πώς αυτή δημιουργείται, ενώ έχει δημιουργηθεί και μια βιβλιοθήκη τέχνης. «Η βιβλιοθήκη αυτή είχε στην αρχή δύο βιβλία του πατέρα μου και της μητέρας μου. Τώρα πια έχει 100 βιβλία» αναφέρει στην εφημερίδα η κα Μαλάμου. Και η παιδαγωγική διάσταση της πινακοθήκης δεν σταματά εδώ. Στόχος της κας Μαλάμου και του δήμου Ζίτσας είναι να μετατραπεί ένας χώρος του κτιρίου σε εργαστήρι, με σκοπό την εκμάθηση της χαρακτικής τέχνης στα παιδιά. «Δεν βιαζόμαστε όμως. Σιγά σιγά θα γίνουν όλα. Το θέμα είναι να γίνονται σταθερά βήματα. Ίσως γι’ αυτό και δεν κάναμε ακόμα τα εγκαίνια της πινακοθήκης. Γιατί θέλουμε πρώτα να δημιουργήσουμε μια δυνατή βάση» προσθέτει η κόρη του ζωγράφου.

Η πινακοθήκη σήμερα λειτουργεί κανονικά (από τον Αύγουστο του 2008), αλλά δεν είναι ιδιαίτερα γνωστή στον κόσμο. Ο δήμαρχος Ζίτσας Γιάννης Πρωτόπαπας αναγνωρίζει ότι θα πρέπει να γίνουν περισσότερα βήματα για να διαφημιστεί αυτή η συλλογή. Ωστόσο σε πρώτη φάση, φαίνεται να επείγει η οικονομική επιβίωση της πινακοθήκης, δεδομένου ότι δεν υπάρχει κανένα εισιτήριο. Αυτή τη στιγμή, την κάλυψη των λειτουργικών εξόδων της -20.000 ευρώ τον χρόνο- τα καλύπτει η Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Ιωαννίνων (και άλλα 5.000 ευρώ ο δήμος Ζίτσας) μέσω προγραμματικής σύμβασης. Η σύμβαση αυτή, πενταετούς διάρκειας, υπογράφηκε με τον Δήμο τον Σεπτέμβριο του 2007. Σε λίγους μήνες όμως οι νομαρχιακές αυτοδιοικήσεις δεν θα υπάρχουν, και το μέλλον της πινακοθήκης θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από τον «Καλλικράτη» και από το πώς αυτός θα αναδείξει μια εστία πολιτισμού και γνώσης. 

Οινοδιπορικό: Ζίτσα – η μοναδική ΟΠΑΠ περιοχή της Ηπείρου

Η πρόσκληση του δημάρχου της Ζίτσας κ. Γιάννη Πρωτόπαππα να επισκεφθώ, με την ευκαιρία της περίφημης γιορτής κρασιού της Ζίτσας, την μοναδική αυτή περιοχή παραγωγής κρασιών Ονομασίας Προέλευσης της Ηπείρου και να κάνω ένα οδοιπορικό γευσιγνωσίας σε κάποια από τα οινοποιεία της περιοχής ήρθε το κατακαλόκαιρο μέσα στις διακοπές.

Η αγάπη μου για την Ήπειρο, την οποία θεωρώ ως τον πιο καλά κρυμμένο τουριστικό θησαυρό της Ελλάδας και η περιέργεια να δω την εξέλιξη των κρασιών της από κοντά δεν μου άφησαν περιθώρια αντίδρασης. 

Εξάλλου η αποστολή ήταν προκλητικά πολύπλοκη και λίγο ακαταλαβίστικη, θα έλεγα. Διότι μέσα σε όλα αυτά θα συναντιόμουν με μία αντιπροσωπία ανθρώπων από την ιταλική πόλη Nardo, η οποία και αδελφοποιήθηκε με την Ζίτσα, μεταξύ των οποίων και εκπρόσωποι της οινοποιίας Schola Sarmenti, οι οποίοι έφεραν μαζί τους μερικά εξαιρετικά δείγματα Negroamaro, αλλά και Primitivο με την γεωγραφική ένδειξη (IGT) Salento.

Έφθασα στη Ζίτσα αργά το βράδυ, αλλά ακριβώς στην ώρα για τη γιορτή κρασιού. Μουσικές ακούγονται στο βάθος, ενώ νεαρός κόσμος, καλοντυμένος όπως για νυκτερινή έξοδο στην παραλιακή των Αθηνών, είχε κατεύθυνση προς τα πάνω. Στην κορυφή του λόφου το Μοναστήρι του Προφήτη Ηλία. Διακρίνω μία μαρμάρινη πινακίδα, που με πληροφορεί ότι εδώ διέμεινε για δύο μέρες το 1809 ο Λόρδος Βύρων. Παραδίπλα ήταν ο χώρος της γιορτής κρασιού. Ανάμεσα από αιωνόβια πλατάνια μεγάλο πλήθος διασκέδαζε με ρεμπέτικη και έντεχνη μουσική. Στις τρεις ημέρες που διαρκεί η γιορτή, η μουσική καλύπτει όλα τα γούστα, ενώ δεν λείπουν και γνωστά ονόματα του ελληνικού τραγουδιού. 

Αυτό που δεν αλλάζει και ομολογώ ότι προσωπικά δε μου αρέσει καθόλου- είναι ότι το κρασί ρέει και εδώ άφθονο, δωρεάν και απρόσωπο. Νομίζω ότι οι παραδοσιακές γιορτές του κρασιού υποβαθμίζουν με αυτό τον τρόπο το κρασί. Όπως και να ‘χει η γιορτή της Ζίτσας διαφέρει. Διαθέτει ποιοτικό ύφος, πολύ νεαρό κόσμο και ένα φανταστικό πλαίσιο, που αποτελείται από τα πλατάνια και το μοναστήρι.

Στο μεταξύ, ο Στέφανος και η Ειρήνη Μαγκλογιάννη, οι ιδιοκτήτες του ολοκαίνουργιου ξενώνα Αγνάντι, στον οποίο φιλοξενήθηκα με περίμεναν με αγωνία. Βλέπετε, ανυπομονούσαν κι αυτοί να πάνε στη γιορτή.

Στο οινοποιείο της Ζοίνος Α.Ε.

Η επόμενη ημέρα μας βρήκε να απολαμβάνουμε το πρωινό γεύμα με την παραδοσιακή κασσιόπιττα που μας είχε ετοιμάσει η κα. Ειρήνη. Κι αφού πήραμε δυνάμεις πήραμε τον δρόμο για τα οινοποιεία της Ζίτσας, συνοδεία του δημάρχου. Πρώτη στάση στο οινοποιείο Ζοίνος Α.Ε., δηλαδή τον τοπικό οινοποιητικό συνεταιρισμό. 

Είναι από τους λίγους συνεταιρισμούς της Ελλάδας, που δουλεύει αρκετά επαγγελματικά και με όρεξη για το μέλλον. Η συμβουλευτική παρουσία του οινολόγου Βασίλη Βαϊμάκη, ενός καταξιωμένου ανθρώπου του κρασιού, αλλά και τα άτομα της νέας διοίκησης του συνεταιρισμού δείχνουν όρεξη για δουλειά βάζοντας πλώρη για νέες τεχνικές οινοποίησης. Το κρασί Ο.Π.Α.Π. Ζίτσα του συνεταιρισμού είναι ελαφρύ και ευκολόπιοτο. Το μειονέκτημα του, που είναι η έλλειψη σώματος και εντάσεως, γίνεται εύκολα πλεονέκτημα όταν θα το προσφέρουμε πλάι σε ελαφριά, καλοκαιρινή κουζίνα ή σε ένα μεσημεριάτικο business-lunch. Κορυφαίο κρασί της «Ζοίνος Α.Ε.» είναι το «Επιλογές», το οποίο εμφιαλώνεται σε περίπου 10.000 φιάλες και προέρχεται από βιολογικούς αμπελώνες επιλεγμένων συνεταιριστών. Το κρασί παρουσιάζεται λεμονάτο με νύξεις λευκού πιπεριού στη μύτη, ενώ στο στόμα πείθει με την τραγανή και νόστιμη οξύτητά του, αλλά και την καλή διάρκεια της επίγευσής του.

Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει και στον ημιαφρώδη ΟΠΑΠ Ζίτσα, ο οποίος είναι ημίξηρος, με αρώματα μαγιάς, ψωμιού και λεμονιού και γεύση δροσερή, ελκυστική αλλά χωρίς βάθος. Ένα ιδανικό ποτό για ανέμελη απόλαυση.

Στο οινοποιείο Γκλίναβου

Εκεί μας περιμένουν το ζεύγος Ελευθέριου και Άννα Μαρία Γκλίναβου με το γιο τους Θωμά και ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων κ. Δαϊνάς με την υποψήφια διδάκτωρ Μάνια Παραπούλη. Η εργασία τους πάνω στις γηγενείς ζύμες της Ζίτσας σε συνεργασία με την οινοποιεία Γκλίναβου είναι άκρως ενδιαφέρουσα, αφού τα πρώτα αποτελέσματα είναι πράγματι ενθαρρυντικά. 

Ο Λευτέρης Γκλίναβος είναι ο τρίτος Έλληνας πτυχιούχος οινολογίας της σχολής του Bordeaux (1958). Αφού δούλεψε για αρκετά χρόνια ως οινολόγος, μεταξύ άλλων και στα ζυθοποιεία Φιξ -την τότε μεγαλύτερη ελληνική οινοποιία-, ίδρυσε το 1978 το δικό του οινοποιείο στη πατρίδα του, τη Ζίτσα.

Σήμερα το Κτήμα διαθέτει 150 στρέμματα ιδιόκτητων αμπελώνων, τα οποία καλύπτουν 40-50% της ετήσιας παραγωγής. Ο κ. Λευτέρης ασχολείται ακόμη ενεργά με το οινοποιείο, αφήνοντας όμως όλο και περισσότερο τα ηνία στον γιο του Θωμά.

Ερχόμενοι στις Ντεμπίνες του Κτήματος το «Αμπελώνες Γκλίναβου-Ζίτσα» 2007 παρουσιάστηκε με ένα πολύ ντελικάτο άρωμα λευκόσαρκων φρούτων, ώριμου λεμονιού και νύξεις γερανιού. Στη γεύση μια παιχνιδιάρικη σχέση γλυκιάς και ξινής γεύσης. Ανέμελο και διασκεδαστικό κρασί.

Η κορυφαία Ζίτσα του Κτήματος είναι το «Primus», το οποίο παράγεται από σταφύλια του Κτήματος με πολύ μικρή απόδοση (περίπου 700 kgr/στρέμμα). Στο ιδιαίτερα πλούσιο άρωμά του εξέχουν αρώματα λεμονιού, φλούδας πορτοκαλιού και λεμονανθών. Στη γεύση εκπλήσσει το ιδιαίτερα πλούσιο για ντεμπίνα σώμα και η ισορροπημένη οξύτητα.

Το αφρώδες «Poeme Cuvee» 2003, που έρχεται να κλείσει την επίσκεψή μας είναι πραγματικά φανταστικό. Φτιαγμένο με την κλασική μέθοδο της σαμπάνιας με ζύμωση στη φιάλη και παραμονή με τις ζύμες για ένα χρόνο ανήκει στα κορυφαία αφρώδη κρασιά της χώρας μας. 

Οινοποιία Πράσσου

Κι εκεί οι ιδιοκτήτες του, τα αδέλφια Τάσος και Θοδωρής Πράσσος, μας περίμεναν για να μας ξεναγήσουν στα κρασιά τους. 

«Μας αρέσει το κρασί και από τη στιγμή που έχουμε το δικό μας δίκτυο δεν είδαμε κανέναν λόγο να μην στήσουμε το δικό μας οινοποιείο» αναφέρει ο Τάσος και εξομολογείται ότι «τελικά η παραγωγή του κρασιού δεν είναι τόσο εύκολη, όσο την φανταζόμασταν, από την άλλη όμως δεν φανταζόμασταν και τη χαρά και ικανοποίηση που μας προσφέρει η δημιουργία του». 

Το οινοποιείο παράγει πέντε ετικέτες, εκ των οποίων δύο κρασιά ΟΠΑΠ Ζίτσα. Το πρώτο είναι το «Διαλεχτό», η κορυφαία ετικέτα της οικογένειας, η οποία συγκεντρώνει όλες τις αρετές της Ντεμπίνας, δηλαδή ντελικάτο άρωμα εσπεριδοειδών σε φόντο από λευκό πιπέρι και γεύση μεστή, κρυστάλλινη, δροσερή και λεπτή. Το δεύτερο κρασί είναι η «Ζίτσα Ορεινών Αμπελώνων», όπου επικρατεί μια κάπως πιο ρουστίκ εκδοχή της Ντεμπίνας ανάλαφρη, λεμονάτη και ευκολόπιοτη, ένα κρασί για το καθημερινό τραπέζι.

Κι ενώ η γιορτή κρασιού συνεχιζόταν, εμείς είχαμε λίγο χρόνο ακόμη μέχρι να πάρουμε το δρόμο της επιστροφής, για να επισκεφτούμε αξιοθέατα της περιοχής (Μοναστήρι του Προφήτη Ηλία αλλά και το Θεογέφυρο, ένα φαντασμαγορικό φυσικό γεφύρι μέσα σε μία καταπράσινη φύση) και να γευτούμε γι’ ακόμη μια φορά τους νόστιμους μεζέδες και τις σπεσιαλιτέ της τοπικής κουζίνας από τα χεράκια της κα. Ειρήνης, αλλά και τα εξαιρετικά κρασιά της περιοχής… μέχρι να ξανάρθουμε.

www.romiazirou.blogspot.gr